9. Zorg voor de schepping, verduurzaming met verstand

‘En ziet, het was zeer goed.’ De aarde, zoals God die gemaakt heeft, floreerde. Er was geen spoor van vervuiling te bekennen. Wat is het anders geworden. De schepping zucht onder de gevolgen van de zonde. Onze manier van consumeren en produceren schaadt de leefomgeving en pleegt roofbouw op natuurlijke hulpbronnen en grondstoffen. Het gebruik van olie, kolen en gas zorgt voor veel broeikasgassen in de atmosfeer. Het weggooien van plastic verpakkingen zorgt voor microplastics in rivieren en zeeën. Toepassing van PFAS in anti-aanbaklagen, regenjassen en vele andere materialen leidt tot wijdverspreide belasting van bodem en water met deze schadelijke stoffen. Ze breken moeilijk af en komen in ons lichaam terecht.

Er zijn al veel stappen gezet om milieuvervuiling aan te pakken. Lucht en water zijn schoner dan enkele decennia geleden. Het is wel een blijvende opgave. Het is een verantwoordelijkheid voor burgers en ondernemers om bewuste keuzes te maken om het milieu te sparen. Het is een opdracht voor het Rijk om schadelijke lozingen aan te pakken en aan te sturen op verdere verduurzaming van de energievoorziening. Onder meer de problematiek van klimaatverandering en de PFAS-vervuiling, onderstrepen de urgentie. Er zijn veel onzekerheden, ook wetenschappelijk, maar dat ontslaat de overheid gelet op het voorzorgsbeginsel niet van haar verantwoordelijkheid.

De uitstoot van broeikasgassen moet en kan omlaag. De SGP wil het gebruik van milieubelastende brandstoffen in de komende drie decennia zo veel mogelijk afbouwen. Maar niet door ons wettelijk vast te pinnen op concrete doelen voor reductie van de CO₂-uitstoot, zoals 55% in 2030. Daarvoor is de situatie te complex. Denk aan de congestieproblematiek die verduurzamingsprojecten in de weg zit of de milieugevolgen die alternatieve energiebronnen kunnen hebben. Klimaatwetgeving moet op dit punt aangepast worden. De SGP wil wegblijven bij doorgeslagen maakbaarheidsdenken, alsof de mens het klimaat regelt. We hebben onze verantwoordelijkheid te nemen, maar wel in de wetenschap dat God erboven staat. Hij zegt: ‘Ziet, Ik maak alle dingen nieuw.’

De milieuopgaven zijn een gezamenlijke verantwoordelijkheid van samenleving en overheid. De overheid zorgt ervoor dat burgers en ondernemers mee kunnen schakelen. Beter groen hier dan grijs elders. Ook moet energiearmoede voorkomen worden.

Minder grondstoffen en meer hergebruik

De vergeten kant van klimaat- en milieubeleid is ons consumptiegedrag. We kunnen als samenleving allerlei regels en heffingen opleggen aan fabrieken en boerenbedrijven. Maar als er niks verandert aan ons consumptiegedrag en de groeiende vraag naar goedkope producten worden het klimaat en milieu er niet beter van. Dan komen de producten wel ergens anders vandaan. Wat schiet het milieu ermee op als Tata Steel de deuren sluit, geen kans krijgt om groen staal te produceren en we het grijze staal voor onze auto’s importeren uit China? De SGP wil ook meer prioriteit bij de aanpak van de huidige wegwerpmaatschappij. De vraag naar producten en (schaarse) grondstoffen moet omlaag. De overheid geeft daarbij het goede voorbeeld.

-          Reparatiebedrijven, installateurs en elektronicawinkels krijgen als het aan de SGP ligt alle ruimte om wasmachines en andere apparaten een tweede leven te geven door reparatie en hergebruik. Belemmerende regels worden geschrapt.

-          Het verlaagde btw-tarief voor reparatiediensten wordt uitgebreid naar mobieltjes, laptops, wasmachines en andere apparatuur. Ook komen er reparatievouchers, gefinancierd door producenten en importeurs (UPV).

-          De SGP wil Europese producteisen zo aanscherpen dat producten en apparaten langer meegaan, eenvoudig gerepareerd of gedemonteerd kunnen worden en dat een serieus aandeel recyclaat in plaats van ruwe grondstoffen gebruikt wordt. Geïmporteerde producten gaan natuurlijk ook aan deze eisen voldoen. Het recht op reparatie wordt zo snel mogelijk doorgevoerd, inclusief de handhaving ervan.

-          Er komt een heffing voor gebruik van plastic polymeren in producten die op onze markt komen. Dat stimuleert de toepassing van gerecycled plastic.

-          De regels voor wegwerpplastics worden werkbaar gemaakt. Doppen van sap- en yoghurtpakken moeten gewoon weer helemaal losgedraaid kunnen worden.

-          Herbruikbare afvalstoffen dienen eenvoudiger de ‘einde afval’ status te krijgen.

-          Goedkope ultra fast fashion worden uitgebannen door een fikse heffing op kledingstukken die maar kort meegaan.

-          Het Rijk ondersteunt en stimuleert de toepassing van de RestWaarde Index bij gebouwen, zodat circulaire bouw beter verankerd wordt in onder meer aanbestedingen.

-          Er komt onderzoek naar de mogelijkheid om de BTW op hergebruikte bouwmaterialen te verlagen.

-          Herbruikbare afvalstoffen dienen eenvoudiger de ‘einde afval’ status te krijgen, mits aan het voorzorgsprincipe voldaan wordt dat de materialen geen schade aan de omgeving veroorzaken.

Naar een duurzame energievoorziening

We staan voor een duurzame, betrouwbare en betaalbare energievoorziening. Verduurzaming begint bij besparen. We streven naar verlaging van ons energiegebruik, met een derde in de komende twee decennia. De resterende energiebehoefte moet zoveel mogelijk duurzaam geproduceerd worden. Eerst en vooral door energiebronnen in eigen land: wind, zon, kernenergie, warmte in bodem, water en lucht, restwarmte en getijdenenergie. Innovatie is hiervoor cruciaal. Dit helpt ook om minder afhankelijk te worden van dure import van olie, kolen en vloeibaar gas (lng) uit regio’s waar je geopolitiek gezien niet afhankelijk van wilt zijn. Voor een kleiner deel is import van stroom en duurzaam geproduceerde (waterstof)moleculen nodig uit landen waar de mogelijkheden voor een renderende duurzame productie groter zijn. Belangrijke randvoorwaarden voor verduurzaming van de energievoorziening zijn betaalbaarheid en het voorkomen van energiearmoede, betrouwbaarheid en leveringszekerheid (ook op wind- en zon-arme dagen) en een faire verdeling van lusten en lasten (energierechtvaardigheid).

Versterk het net en versnel verduurzaming

Gebouwen, fabrieken en auto’s gaan steeds meer over op elektriciteit in plaats van fossiele brandstoffen. Tegelijkertijd wordt er ook steeds meer elektriciteit geproduceerd door windparken en zonnepanelen, maar niet elke dag van het jaar. Dat vergt enorm veel van het elektriciteitsnet. Dat is veel te lang onderschat. Daardoor kampen we in heel Nederland met netcongestie. Nieuwe woningen kunnen niet aangesloten worden op het elektriciteitsnet. Fabrieken en duurzame energieprojecten staan op een lange wachtlijst. Zonder ingrijpen dreigen zelfs delen van deze nutsvoorziening urenlang afgesloten te moeten worden, omdat het net de vraag naar elektriciteit niet meer aan kan. De maatschappelijke gevolgen worden kortom steeds groter. Het is ook het grote knelpunt voor de gewenste verduurzaming van de energievoorziening en de industrie. Aanpak van netcongestie, slimmer gebruik van beschikbare netcapaciteit en snelle verzwaring van het elektriciteitsnet verdienen daarom de hoogste prioriteit.

-          Aan de voorkant van het energiebeleid moet beter worden gestuurd op een betrouwbaar energiesysteem met zo min mogelijk netcongestie. Dat betekent inzet op energiebesparing, alternatieve warmtevoorzieningen, stabiele energiebronnen naast wind en zon, zoals kernenergie, lokale afstemming van vraag en aanbod, en innovatieve, duurzame systemen voor langdurige opslag van stroom. De SGP is terughoudend ten aanzien van de komst van nieuwe stroomvretende datacenters.

-          Congestieprognoses van netbeheerders worden gebaseerd op reële scenario’s voor elektrificatie, zodat onnodige administratieve netcongestie voorkomen wordt.

-          Elektrolysers en grootschalige batterijen op de juiste plekken in het net worden net zoals in omliggende landen vrijgesteld van het betalen van nettarieven. De dubbele energiebelasting voor batterijen wordt afgeschaft.

-          Energiehubs bij onder meer bedrijventerreinen, met gezamenlijk stroommanagement, opslag en duurzame energieproductie, worden gefaciliteerd. Energiecoöperaties krijgen hiervoor meer ruimte. Ook komt er meer ruimte voor samenwerking tussen netbeheerders en elektrotechnici.

-          Het net wordt snel beter benut door het beter meten en delen van data rond netbenutting, het zwaarder belasten van het net, voorwaardelijk gebruik van storingsreserves en ontwikkeling van energiehubs.

-          Bij de bouw van onder meer nieuwe trafostations wordt gezorgd voor een goede landschappelijke inpassing.

-          De structuur voor net- en leveringstarieven wordt zo aangepast dat er meer prikkels komen om stroom te gebruiken op momenten dat het aanbod groot is en de vraag laag.

-          De SGP wil versnelling van procedures voor aanleg van trafo’s en kabels. Er komt hiervoor een stikstofvrijstelling.

-          De komende jaren worden grote investeringen gedaan in het elektriciteitsnet. Daar heeft Nederland de komende decennia profijt van. De rekening van deze investeringen wordt uitgesmeerd in de tijd via bijvoorbeeld een amortisatiefonds. Zo blijft de energierekening betaalbaar.

-          Om de leveringszekerheid te borgen is een capaciteitsmechanisme nodig in de vorm van vergoedingen voor bijvoorbeeld gascentrales om beschikbaar te blijven voor de momenten dat er een tekort aan stroom ontstaat.

Fossiele import omlaag en Hollandse energie omhoog

De energievoorziening wordt verduurzaamd en de import van fossiele brandstoffen afgebouwd. We kiezen daarbij wel voor een brede en evenwichtige energiemix met het oog op betrouwbaarheid en leveringszekerheid. De SGP wil daarom meer inzet op ontwikkeling en opschaling van alternatieve energiebronnen met een meer voorspelbare productie, als aquathermie, geothermie, kernenergie, getijdenenergie en ‘superkritische’ vergassing van biomassareststromen.

-          Het Europese emissiehandelssysteem voor CO₂ is het leidende instrument voor afbouw van de inzet van fossiele brandstoffen.

-          De productie van duurzame energie blijft gestimuleerd worden. De ontwikkelingsfases van verschillende technieken lopen echter zo uiteen dat een one size fits all benadering in bijvoorbeeld de Subsidieregeling Duurzame Energieproductie (SDE++) snel kan leiden tot oversubsidiëring of het missen van kansen. Regelingen worden hierop aangepast, bijvoorbeeld door te werken met zogenaamde contracts for difference.

-          Nederland staat vooraan bij de ontwikkeling en bouw van kleine modulaire kernreactoren (SMR’s).

-          Het Rijk ondersteunt de bouw van tenminste twee grote kerncentrales, mede door via een Staatsdeelneming de financieringskosten sterk te verlagen. Belangrijke randvoorwaarden zijn onder andere een goede landschappelijke inpassing en borging van de zondagsrust bij werkzaamheden, zoals benoemd in de Borselse Voorwaarden en een acceptabel financieel plaatje. De vrijkomende warmte wordt zoveel mogelijk nuttig gebruikt.

-          Voor een betere businesscase voor duurzame energieproductie en het voorkomen van netcongestie is inzet op afname van stroom op piekmomenten via onder meer e-boilers, batterijsystemen en elektrolysers nodig.

-          Voor uitrol van geothermieprojecten is meer investeringssteun in plaats van SDE-exploitatiesubsidie nodig.

-          Het is goed dat er een bijmengverplichting voor groen gas komt, uitgezonderd de glastuinbouw. Mono-mestvergisting wordt gestimuleerd en gefaciliteerd. Dat mes snijdt aan veel kanten: reductie van ammoniak- én methaanuitstoot en productie van Hollands biogas.

-          De abrupte afschaffing van de salderingsregeling heeft de aantrekkelijkheid van zonnepanelen een knauw gegeven. Op langere termijn zijn meer zonnepanelen op daken nodig. Zo nodig komt er een gerichte steunregeling.

-          De SGP wil geen zonneparken op goede landbouwgronden.

-          De Noordzee wordt niet volgebouwd met windparken vanwege de gevolgen voor het ecosysteem van de Noordzee en de ruimte voor de visserij. Er komt meer inzet op kerncentrales en getijdencentrales.

-          Omwonenden profiteren mee van de opbrengsten van windparken.

-          Grensgemeenten krijgen ruimte om samen te werken met buurgemeenten voor duurzame energieprojecten en warmtenetten.

-          CO₂-opslag is een tijdelijke oplossing. Relatief goedkoop, maar de afhankelijkheid van de import van fossiele brandstoffen blijft. De ontwikkeling van CO₂-hergebruik verdient steun.

-          Aardgas blijft voorlopig een belangrijke brandstof en is relatief schoon. Nu de gaswinning in Groningen is afgebouwd, wordt de winning uit de kleine gasvelden gestimuleerd en gefaciliteerd. Natuurlijk zonder nieuwe aardbevingsrisico’s te creëren.

Beter groen hier dan grijs daar

De Nederlandse industrie staat onder grote druk. Investeringsbeslissingen worden uitgesteld. Sommige fabrieken gaan zelfs dicht. Groot knelpunt is de verslechterende concurrentiepositie. De kosten voor nettarieven en CO₂-uitstoot stijgen sneller dan in omliggende landen. Markten worden overspoeld met goedkope producten uit China. We staan voor verduurzaming van de industrie, maar wel met oog voor een zo eerlijk mogelijk speelveld. Verplaatsing van productie naar landen waar minder milieuregels zijn, willen we immers voorkomen: beter groen hier, dan grijs daar.

-          Nationale koppen op het Europese emissiehandelssysteem voor CO₂ worden zoveel mogelijk voorkomen.

-          De netkosten voor de industrie mogen niet doorstijgen. Omliggende landen geven hun industrie nog steeds korting op de nettarieven. Die Volume Correctie Regeling komt hier ook terug.

-          Overheid en netbeheerders investeren tijdig in waterstof- en elektriciteitsinfrastructuur voor de industrie, ook buitenom de grote industrieclusters.

-          Doelstellingen en verplichtingen voor gebruik van groene waterstof in de industrie worden afgestemd op het beleid in omliggende landen.

-          Experimenten met alternatieve warmtevoorziening voor niet-industriële doeleinden, zoals bijvoorbeeld met waterstof, verdienen steun.

-          De vraag naar groen staal en andere duurzaam geproduceerde industriële producten wordt gestimuleerd.

-          De overheid kijkt naar een heffing op het grootschalig lozen van restwarmte, tenminste bij datacenters, in combinatie met een terugsluis naar de sector voor verduurzaming van productieprocessen.

Duurzame woningen voor de toekomst

De torenhoge gasprijzen in 2022 drukten veel huishoudens met de neus op de feiten: energiearmoede is dichterbij dan je denkt. De gasprijzen zijn gelukkig gezakt, maar dat kan zo weer veranderen. Het onderstreept, naast de milieuopgave, de noodzaak om te investeren in energiebesparing en duurzame verwarming van woningen en bedrijfsgebouwen. Liever een euro voor een Hollandse installateur dan een euro voor een producent van vloeibaar aardgas in Qatar.

-          Energie is een eerste levensbehoefte. De energiebelasting voor kleinverbruikers mag een prikkel zijn om zuinig aan te doen, maar mag huishoudens niet klemzetten. De SGP wil een sociaal tarief, een maximum energieprijs, voor kwetsbare huishoudens.

-          De SGP wil inzet op gemeentelijke verduurzamingsregelingen en ruimte voor inzet van de baatbelasting daarbij. De gemeente investeert bijvoorbeeld bij armlastige huishoudens, in isolatie en andere verduurzamingsmaatregelen. Die huishoudens profiteren van een lagere energierekening en betalen via een gerichte baatbelasting de investeringen over een lange termijn terug. Het maakt een vorm van vrijwillige gebouw gebonden financiering mogelijk. Om juridische onduidelijkheid te voorkomen is betere wettelijke verankering van deze baatbelasting nodig.

-          Het Rijk investeert extra in het Warmtefonds en de Investeringsregeling Subsidie Duurzame Energie en maakt samen met gemeenten en woningcorporaties werk van grootschalige isolatieprogramma’s om de kostprijs voor gebouwisolatie te verlagen. Er wordt toegewerkt naar de hybride warmtepomp als standaard in plaats van de cv-ketel, mits het voor iedereen haalbaar en betaalbaar wordt gemaakt.

-          Energieneutraliteit is de norm voor gebouwen waar dit goed mogelijk is.

-          Voor ongeveer een derde van de bestaande wijken is een warmtenet maatschappelijk gezien de goedkoopste oplossing. Dat zien huishoudens die aangesloten zijn op een warmtenet nog niet direct terug in de portemonnee. Het Rijk draagt bij aan het betaalbaar houden van een aansluiting op een warmtenet.

-          Nederlandse warmtenetten zijn relatief duur. De SGP wil meer inzet op de ontwikkeling en uitrol van (zeer) lage temperatuur warmtenetten die goedkoper zijn en lokale warmtebronnen beter ontsluiten.

-          Het is belangrijk dat de betaalbaarheid van de alternatieve warmtevoorziening én van eventuele woningaanpassingen hiervoor goed in beeld is gebracht voordat gemeenten overgaan tot het afsluiten van wijken van het aardgasnet.

-          De MilieuPrestatieNorm voor grote gebouwen moet hergebruik van bouwmateriaal en gebruik van hout als vorm van CO₂-vastlegging niet belemmeren, maar stimuleren.

Duurzaam vervoer voor iedereen

Bij verduurzaming van vervoer gaat het al snel over elektrische auto’s. Maar het is veel meer dan dat. Belangrijke aandachtspunten voor de SGP zijn het aantrekkelijker maken van het openbaar vervoer, ervoor zorgen dat er een markt ontwikkeld wordt voor betaalbare tweedehands elektrische auto’s, ervoor zorgen dat mobiliteit betaalbaar blijft voor mensen die ervan afhankelijk zijn, ook op het platteland, en ondersteuning van de binnenvaart.

-          Er komt langetermijnperspectief voor het stimuleren van emissieloos rijden. Jojobeleid is onwenselijk. Techniekneutraliteit is een belangrijk vertrekpunt.

-          Elektrisch rijden mag in ieder geval niet benadeeld worden ten opzichte van rijden op benzine en diesel. De gewichtscorrectie blijft. SUV’s mogen niet bevoordeeld worden ten opzichte van kleinere auto’s. Eerder andersom.

-          Zakelijke leaserijders worden verplicht om te kiezen voor een emissieloze auto of, gelet op de problemen bij het verkrijgen van een netaansluiting voor laadpalen, voor een zuinige hybride. Zo komen er ook elektrische auto’s beschikbaar voor de tweedehands markt.

-          De subsidieregeling voor tweedehands elektrische auto’s wordt voortgezet en versterkt. Zo wordt ook voorkomen dat ze de grens overgaan.

-          De productie van lithium-ion batterijen gaat gepaard met aanzienlijke lokale milieuvervuiling. De SGP wil de ontwikkeling en introductie van onder meer solid state batterijen stimuleren.

-          Fossielvrije synthetische brandstoffen krijgen een verlaagd accijnstarief en worden vrijgesteld van CO₂-beprijzing.

-          Gelet op de hoge brandstofprijzen wordt vooralsnog geen vorm van rekeningrijden ingevoerd.

-          Forenzen houden het recht op een onbelaste kilometervergoeding bij gebruik van een fiets van de zaak. De SGP wil ook de bedrijfsfietsregeling terug. De aanleg van snelfietsroutes wordt gestimuleerd.

-          Er komt een vrachtwagenheffing. De inkomsten vloeien terug naar de sector voor ondersteuning bij de ontwikkeling van en overstap naar elektrisch transport en het rijden op alternatieve brandstoffen.

-          De SGP wil het openbaar vervoer stimuleren, onder meer door het betaalbaar houden van ov-tickets en te investeren in overstappunten voor auto-ov.

-          De vliegbelasting voor vluchten over lange afstand wordt verhoogd. De opbrengst kan gedeeltelijk teruggesluisd worden naar de sector voor ondersteuning bij verduurzaming. In Europees verband zet Nederland in op betere internationale treinverbindingen.

-          Verduurzaming van de binnenvaart door vervanging van motoren en aanleg van bunkerplaatsen voor duurzame brandstoffen en stroom verdient steun.

Zie hoofdstuk 11 voor onze andere voorstellen over mobiliteit.

Schoner op land, zee en in de lucht

De kwaliteit van lucht en water gaat langzaam vooruit. Tegelijkertijd blijken nieuwe chemische stoffen, als PFAS, voor grotere problemen te zorgen dan gedacht. Hoe schoner onze leefomgeving, hoe beter voor planten, dieren en mensen. Verbetering van de kwaliteit van lucht, bodem en water is daarom een blijvende opgave.

-          Provincies, gemeenten en hun omgevingsdiensten zorgen voor ervoor dat vergunningverlening, toezicht en handhaving op orde is. Daarvoor is een duidelijke rolverdeling en extra budget van het Rijk nodig.

-          Het toezicht op indirecte lozingen van bedrijven op het oppervlaktewater gaat van de gemeenten naar de waterschappen. Die kunnen sneller en adequater ingrijpen.

-          Gebruik van schadelijke PFAS door de industrie wordt verboden.

-          Plastic korrels die vrijkomen bij productieprocessen worden afgevangen.

-          Door meer doelsturing in het mestbeleid en een gebiedsgerichte aanpak wordt de waterkwaliteit in het landelijk gebied verder verbeterd, zonder de voedselproductie te belemmeren.

-          Normen voor de Kaderrichtlijn Water gaan beter rekening houden met (natuurlijke) achtergrondbelasting en haalbaarheid en worden tijdig hierop aangepast. Het ‘one out, all out’ principe voor het halen van tientallen normen voor een waterlichaam moet van tafel.

-          De oprukkende rivierkreeft zorgt in steeds meer waterlichamen voor verslechtering van de waterkwaliteit en tast oevers aan. Een grootschalige aanpak met meer inzet op het wegvangen van deze kreeften is nodig. Ook voor andere invasieve exoten is een actieplan gewenst. 

-          Houtkachels zorgen voor sfeer en verwarming. De rook kan in de bebouwde kom echter ook voor overlast en gezondheidsproblemen zorgen. Die overlast wordt gericht ingeperkt, bijvoorbeeld door verplichte roetfilters, emissie-eisen voor bestaande kachels of inzet van de Stookwijzer.

-          De impact van gewasbeschermingsmiddelen op de leefomgeving moet omlaag. Niet door allerlei middelen te verbieden, maar door gebruik van precisietechnieken en groene middelen. De geluidsregels voor windturbines gaan beter aansluiten op de ervaren geluidsoverlast. Er komt ook een afstandsnorm.

-          De geluidshinder voor omwonenden van Schiphol moet significant omlaag. Niet alleen door stillere vliegtuigen, maar ook door minder vluchten op bepaalde uren van de dag.

Zie hoofdstuk 8 voor onze voorstellen over mestbeleid en gewasbescherming.