'Wie hakt de Gordiaanse knoop door?' - SGP bij het formatiedebat

De Tweede Kamer debatteerde op woensdag 10 december met informateur Buma over de voortgang van de kabinetsformatie. Omdat SGP-fractievoorzitter Stoffer wegens een internationale conferentie over Israël in de Verenigde Staten verblijft, voerde Diederik van Dijk namens de SGP het woord. Zijn bijdrage aan het debat is hieronder te lezen.

Het was de afgelopen dagen een veelgehoorde uitdrukking: informateur Buma moest de knoop doorhakken. Het beeld komt uit een beroemd verhaal uit de oudheid. In de plaats Gordium, in het huidige Turkije, stond in een tempel van oppergod Zeus een strijdwagen vastgeknoopt. De knoop vormde een wirwar van touwen, onmogelijk om uit elkaar te peuteren. Volgens een orakel zou degene die de gordiaanse knoop kon ontwarren wereldheerschappij verkrijgen. Wat niemand lukte, kreeg uiteindelijk Alexander de Grote voor elkaar. Over de manier van losmaken heeft het orakel niets gezegd, zei hij. Het verhaal gaat dat hij vervolgens zijn zwaard hief en de knoop maar gewoon doorhakte. De rest is geschiedenis.

Nu ben ik geen orakel, zelfs geen fractievoorzitter, maar slechts eenvoudig Kamerlid. Informateur Buma is in het dagelijks leven geen wereldheerser, maar burgemeester. Toch heeft de kabinetsformatie op dit moment iets weg van een ingewikkelde knoop: een versnipperd politiek landschap, de kleinste grootste partij ooit, partijen die elkaar uitsluiten. Ook de inhoudelijke agenda waar de heren Jetten en Bontenbal zo hard aan hadden gewerkt, leiden niet direct tot de gehoopte doorbraak.

In dit document lees ik positieve dingen over defensie, wonen en de economie. Maar D66 en CDA maken ook keuzes waar wij niet warm voor worden. Ik voorzie een nieuwe stikstofdomper voor boeren. Gezinnen komen er bekaaid vanaf. Van degelijke financiën is geen sprake. Op migratie lijken we het EU-pact als exclusief wondermiddel te beschouwen. Sowieso ademt het stuk "meer EU". Na het gewapper met de Nederlandse driekleur tijdens de D66-campagne had ik een ander accent verwacht. Nu de VVD aan tafel schuift, rijst de vraag naar de status van het D66-CDA-document. Vormt dit het uitgangspunt voor de vervolggesprekken of beginnen de drie partijen weer van voor af aan? Hoe ziet de oud-informateur dit?

D66, VVD en CDA gaan nu verder praten over de vorming van een stabiel kabinet. Dit kan zomaar uitdraaien op een minderheidskabinet. Op alle partijen in deze Kamer rust de plicht en de verantwoordelijkheid om vanuit de eigen overtuiging gewetensvol bij te dragen aan het bestuur van ons land en vanuit de inhoud open te staan voor samenwerking. Het hele uitsluitcircus - vrijwel alle grote partijen doen daar op een of andere manier aan mee - helpt niet om een nieuwe regering te vormen. Vanuit dat perspectief is het spijtig dat het nu blijkbaar niet lukt om tot een meerderheidskabinet te komen. De SGP vindt dat een minderheidsvariant pas onderzocht moet worden als alle meerderheidsopties definitief van tafel zijn. Hoe zeker is de oud-informateur daarvan? Waarom wordt bijvoorbeeld nu niet eerst gekeken naar de variant met D66, VVD, CDA en JA21, eventueel nog aangevuld met een vijfde partij?

We hebben in de afgelopen jaren wisselende ervaringen gehad met kabinetten die geen meerderheid hadden in Tweede of Eerste Kamer. Een minderheidskabinet kan een prikkel zijn om breder te kijken dan alleen coalitiepartijen. Om de grote problemen op te lossen, zoals migratie, woningbouw en stikstof, is breed draagvlak in de Kamer en daarbuiten sowieso noodzakelijk. Ik wil echter wel heel duidelijk zijn. Als de minderheidsconstructie ertoe leidt dat Kamerfracties alle ruimte krijgen om in volle vaart de bescherming van kwetsbaar leven uit te hollen of de onderwijsvrijheid in te perken, dan bedanken wij voor de eer om het nieuwe kabinet positief tegemoet te treden. Wat we de afgelopen weken hebben gezien rondom embryokweek en artikel 23 is dan ook van betekenis voor het vervolg van de formatie. Het is riskant om nu, zonder veel rekening te houden met minderheden, een aantal controversiële voorstellen erdoorheen te drijven terwijl je in de toekomst afhankelijk bent van breed draagvlak in de Kamer.

In kabinetsformaties wordt vaak gesproken over een vruchtbare samenwerking met de Staten-Generaal. Er is wat betreft de SGP geen sprake van vruchtbare samenwerking als het nieuwe kabinet uit tactische overwegingen achteroverleunt en ervoor kiest om medisch-ethische vraagstukken en klassieke vrijheden aan de vrije krachten in de Kamer over te laten. De SGP vindt dat een kabinet als landsbestuur aanspreekbaar moet zijn op de zaken die er in het land het meest toe doen en het diepst ingrijpen. Daarom de vraag: hoe ziet de oud-informateur de verhouding tussen het kabinet, de partijen die vermoedelijk het minderheidskabinet gaan vormen, en de overige partijen? Welke adviezen geeft hij hierover mee?

De SGP dankt de heer Buma voor zijn grote inzet. We kunnen ons goed voorstellen dat Leeuwarden weer naar u uitziet en dat u uitziet naar Leeuwarden. Formeren is toch een soort klunen, kan ik me zo voorstellen. Hopelijk keert u terug naar Friesland met de boodschap dat uw tijdelijke afwezigheid heeft bijgedragen aan een belangrijke ontknoping, misschien niet in Gordium, maar dan wel in Den Haag.