Algemene Financiële Beschouwingen

De Eerste Kamer debatteerde op dinsdag 19 november tijdens de Algemene Financiële Beschouwingen met minister Heinen (Financiën). De bijdrage van SGP-Senator Peter Schalk is hieronder te lezen.

U kent het verhaal van die geslaagde zakenman, die met zijn dure jacht van haven naar haven vaart langs de kust van de Middellandse Zee. Daar valt zijn oog op een visserman die ’s morgens in alle vroegte de haven uitroeit, een paar uur later terugkeert, zijn vangst verkoopt aan wat klanten, waarna hij het zich gemakkelijk maakt in het zonnetje. Dag in, dag uit. Op zekere dag vraagt de zakenman aan de visser waarom hij niet meer vissen gaat vangen.
Waarom?
Dan verdien je meer geld.
En dan?
Dan kan je een betere boot kopen, misschien wel met een motor.
En dan?
Dan vang je nog meer vissen en verdien je nog meer geld.
En dan?
Nou, dan kan je een tweede boot kopen, en later misschien een derde?
En dan?
Nou, dan zet je personeel op die boten, en die gaan voor jou vissen vangen. En zelf heb je dan tijd om lekker te genieten van het zonnetje.
Maar, zegt de visser, dat doe ik nu toch ook al?

Einde verhaal!
De vraag is: wie is er nu gelukkiger? De geslaagde zakenman, of de tevreden visserman. Oftewel, gaat het om welvaart, of om welzijn?

Voorzitter, hier moest ik aan denken bij de voorbereiding van deze Algemene Financiële Beschouwingen. Dan gaat het natuurlijk over geld, over schaarste, en over de verdeling daarvan. Welvaart dus. Maar ik kan er niet om heen om dit ook te plaatsen in het kader van welzijn, en dan gericht op datgene wat er sinds de Algemene Politieke Beschouwingen over ons heen is gerold. Toen zat het hele kabinet hier. Inmiddels zijn er twee bewindspersonen weg: persoonlijk drama’s. Toen wees ik op de strijd tussen leven op dood: de 35.606 abortussen in 2022. Anderhalve week geleden kwamen de cijfers over 2023 binnen: 39.332 doden. Toen vroeg ik om de aanpak van allerlei rellen en demonstraties, met de antisemitische leuzen. Inmiddels hebben we een antisemitische jacht op Joden achter de rug, en is de aanpak alleen maar urgenter geworden.

Ga ik vandaag alleen maar somberen? Nee voorzitter, er zijn ook een paar goede dingen gebeurd, met name ook in de sfeer van het debat van vandaag, de Algemene Financiële Beschouwingen. Immers, bij de APB vroegen partijen in dit huis om het terugdraaien van de btw-plannen van het kabinet, en inmiddels is een motie van CDA, SGP, ChristenUnie (met gedoogsteun van D66, zeg ik met een glimlach) aanvaard, waardoor er bij de voorjaarsnota alternatieven kunnen worden voorgelegd. Ook vroegen sommige partijen hier om nog eens naar de giftenaftrek te kijken, en inmiddels is een amendement van ChristenUnie, CDA en SGP aanvaard om dit beleidsvoornemen terug te draaien. En vanuit de SGP vroeg ik om eindelijk stappen te maken op het terrein van de eenverdieners, en inmiddels is een motie van SGP, ondersteund door ChristenUnie en CDA aanvaard, en is er vanaf 2028 ruimte gecreëerd voor eenverdieners.

Dat zijn toch mooie stappen, voorwaar. Is het daarmee helemaal in orde met de financiële plaat van dit kabinet? Nee voorzitter, maar daarmee is het wel draaglijk geworden voor meer partijen in dit Huis. Maar daarmee is de kous nog niet af. Graag vraag ik nog steeds aandacht voor het gezin en gezinsbeleid, juist ook in het kader van dat welzijn, want waarmee is een gezin nu beter af, met welvaart of met welzijn? Je kunt er toch niet omheen, kinderen snakken naar aandacht, naar geborgenheid, naar saamhorigheid. Welzijn, toch? En dan de volgende stap:

• Is het fout van mensen die kinderen hebben gekregen, dat ze zelf voor die kinderen willen zorgen?

Nee toch, maar ze worden op dit moment nog zwaar gestraft voor hun zorgzame houding. Trouwens, er zijn ook veel mensen die voor eenverdienerschap moeten kiezen om andere redenen. Dat gaat het bijvoorbeeld om mensen waarvan een van de partners op missie is via defensie. Of om mensen die anders geen woning kunnen huren of kopen. Zij worden bestraft. Of om mensen die de zorg voor hun ouders op zich nemen of waarvan een van de partners chronisch ziek is. Zij worden bestraft. En zo kan ik nog wel doorgaan. En dat terwijl zij nota bene meehelpen om het stijgende personeelstekort in de zorg te bestrijden. En wat is dan de straf? Nou, het rekenvoorbeeld is bekend: bij een inkomen van 40.000 euro betalen ze ongeveer 7x zoveel belasting als tweeverdieners. En dat is de komende jaren dus nog steeds aan de orde. Dat moet echt anders:

• Kan de minister toezeggen dat in het nieuw te bouwen belastingstelsel ook de eenverdieners eerlijk worden behandeld?

Trouwens, als zo’n eenverdiener zijn salaris wil opkrikken, dan krijgt hij of zij te maken met de marginale druk. Want stel nu dat de eenverdiener met zijn 45.000 euro per jaar 1.000 euro meer gaat verdienen, dan is de marginale druk 94%. Oftewel, van die 1.000 euro houdt hij 60 euro per jaar over. Dat is 16 cent per dag. Dit geldt overigens niet alleen voor eenverdieners; heel veel werkenden hebben hiermee te maken.

• Wat is het oordeel van de regering over deze extreme marginale druk, die zelfs is gegroeid ten opzichte van het vorige belastingplan?

En er is nog een ander probleem, voor de vrijwilligers en mantelzorgers die ik zojuist al noemde. Zij worden eigenlijk beknot in hun mogelijkheden door de vrijwilligersvergoeding die gemaximaliseerd is.

• Kan de minister toezeggen dat daar een mouw aan gepast wordt?

Niet alleen in ons land is welzijn van belang. Ik denk ook aan de verre naaste, en met name aan het beleidsterrein ontwikkelingssamenwerking. Dat heet nu ontwikkelingshulp. Drie vragen aan de regering:

• Wat is de immateriële betekenis van de verandering van naam?
• Wat is de materiële betekenis van het afromen van het budget?
• En dan nu de echte vraag: is dit nu gericht op welvaart of op welzijn, of op geen van beiden?

Gelukkig blijft de giftenaftrek bestaan, want anders zouden de verre naasten dubbel worden aangepakt. Ander voorbeeld: gemeenten hebben te maken met forse bezuinigingen. Daarmee zakken ze door de bodem van behoorlijk bestuur, met name daar waar het takenpakket van de gemeente de laatste jaren is verzwaard. Denk aan de jeugdzorg.

• Hoe moet een gemeente omgaan met steeds minder geld en steeds meer taken? Heeft de regering daar een oplossing voor?

Er zijn ook positieve keuzes te melden. Denk aan de inzet voor defensie van de afgesproken Navo-norm van 2% van het bbp. Daarbij heb ik nog wel een vraag. Momenteel wordt er wel gesproken over verhoging van dat percentage, tot 2,5% of zelfs 3%.

• Wat is de visie van het kabinet daarop? En hoe gaat de regering hierop anticiperen, met name op financieel gebied?

Het kabinet wil terug naar begrotingsdiscipline en grijpt terug op de Zalm-norm: simpel gezegd: extra uitgaven moeten worden gedekt door de bezuinigingen, en meevallers in de inkomsten mogen we niet gelijk opmaken. Dat zorgt voor voorspelbaarheid en beheersing van de overheidsfinanciën.
Met inachtneming van de Europese grenswaarden: een begrotingstekort van 3% bbp en een schuldquote van 60% bbp. De RvS legt de vinger bij de zere plek: de cijfers voor de middellange termijn liegen er niet om: het begrotingstekort is in alle ramingsjaren vanaf 2029 – 2038 hoger dan 3%, en voor de overheidsschuld geldt dat het boven de 60% ligt van 2033 – 2038.

• Hoe beoordeelt de regering dit? Je hebt als kabinet toch een verantwoordelijkheid die verder reikt dan je eigen termijn?

Een heel ander onderwerp nog, migratie. De grip op migratie lijkt zich vooral te richten op de vluchtelingenstroom. Anderzijds is er nog veel ruimte voor mensen die vanuit het buitenland hier komen werken. Gek genoeg worden ze op twee manieren aangeduid: kennismigranten en arbeidsmigranten.

• Waarom dit onderscheid? En waarom zetten we hier niet meer een stop op: arbeidsmigranten hebben blijkbaar veel te maken met lage lonen en slechte omstandigheden.

Woningbouw: tekort van 400.000 woningen wordt aangepakt met een groei van 100.000 woningen per jaar. Het kabinet maakt 5 miljard vrij voor woningbouw en 2,5 miljard voor infrastructurele ontsluiting.

• Wat gebeurt er met dit geld als de target niet wordt gehaald?
• En waar wordt dit geld vooral voor ingezet? Voor sociale woningen, voor starters, voor ouderen?

De CO2-uitstoot neemt niet voldoende af. Er zullen maatregelen getroffen moeten worden, die ongelooflijk veel geld gaan kosten, nu al het laaghangende fruit is geplukt. Bovendien zullen de kosten exorbitant worden als er niet tijdig wordt ingegrepen in de wet waarin het percentage is verankerd.

• Wat is de positie van het ministerie van Fin in deze casus?

Ik kom nog even terug op de koopkracht. De koopkrachtontwikkeling lijkt positief, maar het is maar net aan. Vooral aan de onderkant van het loongebouw, en bij de mensen met een uitkering is het penibel. Het aandeel personen in armoede daalt van 4,5% naar 4,4%. Dat is marginaal. Verontrustender is dat de kinderarmoede constant blijft, tijdens de gehele kabinetsperiode, volgens de MEV.

Juist de arme heeft recht op onze bescherming. Dat is een voluit Bijbelse notie. In de Bijbel was er zelfs een verbod op bedelaars. De maatschappij moest ervoor te zorgen dat er geen bedelaars zijn. Dat was een plicht. Armoede is een risico, net als rijkdom overigens. In het Spreukenboek van de wijze koning Salomo: staat: armoede of rijkdom, geef mij niet! En weet u waarom? Hij besefte dat een rijke zich zou kunnen verheffen en zou denken dat hij het zelf wel aankan, zonder de hulp van God. En bij armoede bestaat het risico dat je gaat stelen, en daardoor de Naam van God aantast. Die rijke moet oppassen, maar die arme, die moet geholpen worden!

Ik zie uit naar de reactie van de bewindslieden!